Veelzijdig boswachter Jan Willem Zwart: ‘Mijn grootste passie is het leven zelf’

Eén van de meest inspirerende gesprekken van afgelopen jaar was er eentje met de 49-jarige Jan Willem Zwart: ambtenaar, boswachter, coördinator, tuinman, brandweerman. En dan hebben we nog lang niet alles gehad. Zijn passie zit ‘m dan ook niet in één enkel ambt, maar in het leven zelf. En vooral daarom de moeite waard om aan het einde van het jaar zijn verhaal nog eens te lezen. Over onder andere Schiermonnikoog, Scarlatti en de psychiatrie. 
De pianist speelt Scarlatti, en door het open raam hoor je de zanglijsters. Dat is geen utopie, dat is een moment uit het leven van Jan Willem Zwart dat hem is bijgebleven en wat diepe indruk op hem heeft gemaakt. “Die combinatie, zo’n moment is wat het leven de moeite waard maakt. Het is de ultieme vrijheid om het leven op zo’n eigen manier te mogen ervaren. En daarmee is mijn grootste passie het leven zelf.”Dat vraagt om een gesprek, want zo’n ogenblik is mogelijk één van de weinige momenten waarop Jan Willem stil staat en waar tijd even geen rol speelt. We noemen op; ambtenaar van de burgerlijke stand, vrijwillig brandweerman, tuinman en boswachter, coördinator en directeur. In die hoedanigheden kun je Jan Willem Zwart tegen komen en in al die hoedanigheden sijpelen twee elementen door die voor hem belangrijk zijn: mensen en de natuur. Die combinatie geeft hem de grootste vreugde. “Alle genoemde functies zijn leuk en zinvol. Ik moet veel schakelen, maar gehaast ben ik nooit. Nee, burn out zal ik er niet van raken.”
Jan Willem Zwart

Koffie is hier gewoon koffie

We hebben afgesproken in een café in de stad en ik vraag me af of ik hier als vrouw wel goed zit. Het etablissement heeft een mannelijke uitstraling met donker eiken meubilair bekleed met typisch Engels groen. Aan de wand foto’s van mannen in pak met de keu in de aanslag aan biljarttafels. Ik bestel een koffie en er volgt geen wedervraag. Koffie is hier gewoon koffie.

Als Jan Willem binnen komt, vertelt de begroeting van het personeel me dat hij dit café vaker bezoekt. Ik breng hem op de hoogte van mijn observatie, en hij neemt me direct mee naar een andere ruimte. “Moet je kijken,” wijst hij enthousiast in het rond, “is het niet geweldig!” Ik zie een een groot aantal biljarttafels staan in een grote donkere ruimte. Rond de tafels staan eikenhouten banken en ik zie weer hetzelfde groen. “Ik houd van die oubollige stijl. Ik heb thuis ook zo’n typisch Engels houten bureau in een kamer vol boeken en klokken. Ik wil er nog wel rood met goud behang bij, maar dat vindt mijn vrouw niet zo leuk, geloof ik. Met biljarten heb ik overigens niks.”

Hoveniersbedrijf

Weer aan de cafétafel doet Jan Willem me denken aan Hector McDonald uit de televisieserie Monarch of the Glen. Het hoofd van een familie die van alles beleeft, maar vooral tot zichzelf komt in de natuur, in dat geval aan een Loch in de Schotse Hooglanden. Het is niet alleen Jan Willem’s voorkomen en zijn voorkeur voor die Engelse landelijke stijl, maar vooral zijn vertelling dat hij als jonge jongen al boswachter wilde worden. Ik zit er met mijn ‘Hector’ niet ver naast want hij vertelt geamuseerd dat hij op zijn zeventiende drie maanden stage liep op een groot hoveniersbedrijf in Engeland. “Ik was toen voor het eerst in mijn eentje op reis en had al snel aansluiting met de scouting daar, waar ik in Nederland ook bij aangesloten was.”

‘Als je in een moestuin terecht komt met veel onkruid, ga je structureren’

We gaan terug in de tijd. Hij doorliep na de Lagere Land- en Tuinbouwschool, de Middelbare Tuinbouwschool in Frederiksoord. “Ik ging op mijn zestiende in de kost bij een gastgezin in Vledderveen en niet veel later woonde ik op mezelf. Ik sloot me aan bij de Scouting. Heerlijk in de natuur bezig zijn en mensen om me heen. Die combinatie had mijn interesse en ik zag wat de natuur bij mensen teweeg kon brengen. De omgeving zet mensen aan tot bepaalde handelingen en dat kun je methodisch inzetten. Het lijkt misschien wat soft, maar stap maar eens een rozentuin binnen. Wat doe je dan? Je gaat aan die rozen ruiken. En als je in een moestuin terecht komt met veel onkruid, ga je structureren. Op die manier kun je mensen met psychische problemen ondersteunen en dat was wat ik bij de HBO opleiding creatieve therapie kon onderzoeken. Na Frederiksoord volgde dan ook deze Middeloo-opleiding in Amersfoort waar ik student Therapie en Activiteitenbegeleiding in Tuin en Natuur werd (SPH).”

‘Wat ik in die wereld van de psychiatrie geleerd heb? Niets is wat het lijkt’

Er volgde een loopbaan in de psychiatrie. Als activiteitenbegeleider in een Psychiatrisch Ziekenhuis in Breda, bij een jeugdgevangenis in Den Heij-Acker en vervolgens kwam ging Jan Willem bij Justitie werken in de functie van coördinator taak- en leerstraffen voor minderjarigen in de regio Rotterdam en later Middelburg en Breda. Daarna stapte hij over naar de Raad van de Kinderbescherming in Leeuwarden. “Wat ik in die wereld van de psychiatrie geleerd heb? Dat kan ik kort samenvatten: niets is wat het lijkt. Het ging er soms fysiek hard aan toe. Vooral in de jeugdgevangenis. Daar werkte ik met jongens van tussen de 12 en 22 jaar die heel wat op hun kerfstok hadden. Zware jongens. Maar weet je, achter iedere zogenaamde zware jongen zat een verhaal. Daar heb ik gezien dat er altijd een andere kant aan iemand zit en ik zal nooit over mensen oordelen.” Dat neemt niet weg dat Jan Willem meent dat zijn frustratie tolerantie flink op de proef werd gesteld in zijn werk. “Ik begeleidde jongeren bij werkstrafplaatsen bij bijvoorbeeld gemeentelijke instellingen. Zo kwam ik weer in het ‘groenwerk’ terecht. Moesten die jongens op straat met bladblazers aan de slag, maar wat hadden die gasten gedaan: suiker in een bladblazer. Dat soort geintjes,” benadrukt hij.

‘Wat wel werkt is het moment ervaren dat de teunisbloemen open gaan en dan je neus erin steken om te ruiken’

In 2002 koos Jan Willem ervoor om in Leeuwarden te gaan werken in dezelfde functie. Hij verhuisde samen met zijn vrouw die hij bij de studie Middeloo had leren kennen, en inmiddels twee kinderen. “Ik was terug op mijn geboortegrond en bij De Kruidhof, de openbare tuin in Buitenpost waar ik direct als vrijwilliger aan de gang ging.” Zijn opleidingen en ervaringen in het groen en in het werken met mensen kwamen daar samen en toen er personeel vertrok duurde het niet lang of hij was er directeur, bouwde de tuin uit tot de inmiddels befaamde Hortus van Friesland. “Het is meer dan een tuin, het is een belevingsoord. Belerend wijzen naar plantjes werkt niet. Wat wel werkt is het moment ervaren dat de teunisbloemen open gaan en dan je neus erin steken om te ruiken. Dan heb je waarschijnlijk een gele stip op je neus van stuifmeel. Even later zul je de nachtvlinders er op af zien komen. Kijk, die ervaring en die verwondering, dat blijft mensen bij.”

Bio-diversiteit

Volgens hem enorm belangrijk omdat hij zich zorgen maakt. Over die natuur. “Ik probeer bijna dagelijks mensen op het belang van bio-diversiteit te attenderen. Dat lijkt nodig omdat de verschraling van de natuur enorm is. Als je twintig jaar geleden met de auto uit Frankrijk terug kwam, zat de voorruit onder de insecten. Moet je tegenwoordig eens kijken… dat is nu totaal anders.”

‘Zouden we niks doen dan is Schiermonnikoog binnen de kortste keren een soort jungle’

Voor De Kruidhof werkt Jan Willem nog een aantal uren in de week, tegenwoordig is hij vooral veel op Schiermonnikoog te vinden. “Ik werk inmiddels ook voor Natuurmonumenten als coördinator beheer. Noem het boswachter. Ik werk er samen met een team aan een inrichtingsplan en het beheer van de natuur. Dat kun je namelijk niet z’n gang laten gaan. Vanwege de hoge concentratie stikstof in de lucht, stuwt dat als een kunstmest de grassen aan tot een enorme groei. Zouden we niks doen dan is Schier binnen de kortste keren een soort jungle vol grassen, wilde bramenstruiken en berkenbomen. Dat willen we niet. We willen immers het eiland een eiland laten zijn, met duinen en begroeiing zoals dat oorspronkelijk bedoeld is. Daar werken veel vrijwilligers aan mee en daarnaast worden er schapen en grote grazers uitgezet die de boel kort houden.”

Mono-cultuur

Daar doemt mijn beeld weer op van Hector McDonald in de Schotse Hooglanden waar alles zo oorspronkelijk mogelijk moet blijven. “Vooral de dynamiek in de oorspronkelijke begroeiing moet blijven, zoals de grijze duinen en stuifduinen. Het mag niet dichtgroeien met groen. Dan heb je geen waddeneiland meer, maar een mono-cultuur met niet of nauwelijks bio-diversiteit.” Helemaal tegen te houden lijken de veranderingen niet. “Dertig jaar geleden kwam ik er al met mijn ouders. Toen was alles duin. Nu is er zelfs een bos. Je ziet het gewoon veranderen. Dat raakt me.

‘Er is dan geen toen en geen later’

Ik kan helemaal opgaan in de natuur, voel me er thuis en kom hier heel dicht bij mezelf. Dat is hetzelfde als wanneer ik in mijn werkkamer zit met klassieke muziek op de achtergrond, mijn boeken om me heen en mijn hond pontificaal op het bureau. Dan ben ik helemaal in het hier en nu. Dat is wat ik bedoel met ‘dicht bij jezelf zijn’. Er is dan geen toen en geen later. Alleen maar het heden. Misschien begrijp je dan dat ik een managementfunctie kon inwisselen voor een baan in en met de natuur. Dat was een bewuste keuze.”

Trut

Wat als alle banen en vrijwilligheden tot het verleden behoren. “Dan maak ik thuis een kas vol orchideeën. Daar kun je inderdaad dat beeld van die Engelse heer weer op loslaten. Ik zal er balans vinden in alles wat me bezighoudt. Zoiets ervaar ik nu vooral tijdens bijeenkomsten van de Vrijmetselarij waar ik bij aangesloten ben. Het leven gaat zo snel, zeker in het tempo waarin ik bezig ben. Ik heb het nodig met spiritualiteit en diepgang een balans aan te brengen. Dat helpt me om vraagstukken uit te diepen. Om het leven proberen te begrijpen.” Nog even het beeld van de hond op het bureau en de man erachter. De klassieke muziek en de vogels. Misschien zelfs met nog een sigaar. “Ik voel me soms echt zo’n trut,” zegt Jan Willem lachend. “Maar ik word er warm van.”

Deel dit artikel

Full 2
Culinaire routes
De leukste restaurants, de meest verfijnde smaken, de eerlijkste gerechten.
Full 2
Full 2
Fiets, wandel- en vaarroutes
Kom lekker in beweging en loop of fiets een mooie route!
Full 2
Full 2
Er op uit
Nederland is veelzijdiger dan je denkt. Laat het dagelijkse leven even achter je en geniet!
Full 2
Full 2
Schrijf mee
Vertel jij graag mooie verhalen? Schrijf dan mee met de redactie van 50+
Full 2
previous arrow
next arrow
Scroll naar boven
Scroll naar top